زاهدی به دور از خودنمایی
شیخ در عکبری، روستایی نزدیک بغداد به دنیا آمد؛ اما کسی سال دقیق ولادت وی را نمی‌داند؛ برخی آن را سال ۳۳۶ و برخی دیگر ۳۳۸ هجری قمری دانسته‌اند. او بعدها برای تکمیل دانش خود سفرهایی به اقصی نقاط جهان اسلام داشت. اخباری که از علمای هم‌عصر و شاگردان شیخ مفید بدست ما رسیده است، او را فردی بسیار فروتن و زاهد معرفی می‌کند؛ آن گونه که وقتی در یک جمع ناشناس قرار می‌گرفت، هرگز به خودنمایی نمی‌پرداخت و کسی نمی‌توانست شیخ و جایگاهش را بشناسد. ابویَعلیٰ جعفری، شاگرد و داماد شیخ مفید که زمانی طولانی را با او محشور بوده است، می‌گوید: هیچ گاه شیخ را از چهار حالت بیرون ندیدم؛ یا به نماز ایستاده بود، یا قرآن تلاوت می‌کرد، یا به مطالعه اشتغال داشت و یا شاگردانش از وی کسب فیض می‌کردند و تدریس می‌نمود. با این حال هیچ گاه از احوال محرومان و نیازمندان غافل نمی‌شد و بسیار پیش می‌آمد که شب‌هایی را صرف رسیدگی به مستمندان و تأمین نیازهای آن‌ها می‌کرد.
چرا «مفید»؟
شیخ مفید را عالمی باهوش، سریع‌الانتقال، حاضرجواب و نوآور توصیف کرده‌اند. شیخ طوسی از شاگردان برجسته شیخ مفید، او را برجسته‌ترین عالم زمان خود در بیان و کلام می‌داند. ابن‌ندیم در کتاب مشهور خود «الفهرست»، شیخ مفید را «رئیس متکلمان شیعه» و پیشوای همگان در علم کلام می‌داند و می‌گوید وی بر دانشمندان زمان خود برتری داشت و در مباحثه و مناظره، بی‌همتا بود. اتفاقاً لقب «مفید» را هم در یکی از همین مناظره‌ها به وی دادند. شیخ در مناظره‌ای با علی بن عیسی رُمّانی، عالم معتزلی مذهب چنان با بیان و استدلال‌های خود، دیدگاه‌های وی را باطل معرفی کرد که خودِ رُمّانی لب به تمجید از شیخ گشود و او را «مفید» نامید. البته برخی‌ها معتقدند لقب مفید از سوی امام زمان(عج) به وی داده شده است. او در مسیر علمی خود نه گرفتار عقل‌گرایی افراطی می‌شد و نه مانند اهل حدیث، در مسیر ضدیت با عقل راه افراط می‌پیمود و همواره رویکردی میانه داشت. همین مسئله، مجال مناظره و گفت‌وگوی بیشتر او را با بزرگان دیگر مذاهب اسلامی فراهم می‌کرد.
استادان، شاگردان و آثار
شیخ مفید در محضر استادان بسیار برجسته و شناخته شده‌ای به کسب علم پرداخت؛ شیخ صدوق، ابن‌جنید اسکافی و ابوقولویه از استادان نامدار شیخ مفید بودند. علاوه بر این‌ها، شیخ برای شناخت اندیشه دیگر مذاهب اسلامی و آشنایی با مکاتب کلامی عصر خود، در درس علمای غیرشیعی نیز حاضر می‌شد که از میان آن‌ها می‌توان به حسین بن علی بصری مشهور به «جُعَل» اشاره کرد شیخ مفید پرورش‌دهنده شاگردانی بود که تعدادی از آن‌ها در زمره بزرگ‌ترین دانشمندان و علمای جهان تشیع قرار دارند؛ سیدمرتضی، سیدرضی، شیخ طوسی، نجاشی، سلَّار دیلمی و ابوالفتح کراجکی نام‌های بسیار آشنایی برای اهل علم و به ویژه طلاب علوم دینی هستند که همگی افتخار شاگردی شیخ مفید را داشته‌اند.
او در تألیف آثار نیز از نام‌آوران تاریخ تشیع است. کتاب «الارشاد» وی در شرح زندگی ائمه اطهار(ع) یکی از مشهورترین منابع پژوهشی محسوب می‌شود. افزون بر این‌ها، کتاب‌های «المُقنِعَه» وی در علم فقه و «اوائل المقالات» در دانش کلام از جمله معروف‌ترین آثار شیخ محسوب می‌شوند که هنوز در مراکز علمی جهان کاربرد و مراجعه فراوانی دارند. شیخ مفید را پس از درگذشت، ابتدا در خانه‌اش دفن کردند و چندی بعد چنان که نجاشی در کتاب «رجال» خود آورده است به کاظمین انتقال دادند و در جوار حرم مطهر امام موسی کاظم(ع) و امام جواد(ع) به خاک سپردند.
نظر شما